Słońce nie zdążyło jeszcze osuszyć porannej rosy, a my z siostrą już wybiegałyśmy z domu. W każde wakacje miałyśmy tyle do zrobienia, że w biegu dopijałyśmy kakao, dojadałyśmy kanapki i już nas nie było. Poranny obchód zaczynał się w przydomowym ogrodzie, potem zaglądałyśmy do psa, który miał swoją budę w rogu podwórka, sprawdzałyśmy, czy ślimakom w piaskownicy niczego nie brakuje, a kiedy miałyśmy pewność, że nasi koledzy z sąsiedztwa są już po śniadaniu, wsiadałyśmy na rowery i ile sił w nogach pedałowałyśmy w ich stronę. Spędzaliśmy w czwórkę całe dnie, jedynie na obiady wracaliśmy do swoich domów. Włóczyliśmy się po okolicy na nogach albo ścigaliśmy na rowerach. Chowaliśmy po kieszeniach znalezione na dworze skarby: kamyki, kapsle i ptasie pióra, bawiliśmy się w Indian, policjantów i złodziei oraz dom, lepiliśmy błotne kotlety, robiliśmy gołąbki z kamieni zawijanych w liście babki, budowaliśmy ogromne zamki z piasku. Niewiele nam było trzeba, by dobrze się bawić: własne towarzystwo i wyobraźnia. Zabawa była naszym chlebem powszednim, posmarowanym masłem i posypanym cukrem. Po całym dniu harców na świeżym powietrzu z trudem zmywaliśmy z siebie piach, ziemię i ślady po trawie, by następnego dnia zdobywać kolejne siniaki, zadrapania i letnią opaleniznę. I chociaż od tamtego czasu minęło już ponad dwadzieścia lat, moje wspomnienia z dzieciństwa – uwiecznione na zaledwie garstce zdjęć, kiedy akurat wpadałyśmy z siostrą w orbitę rodziców – są żywsze niż kiedykolwiek. Powróciły do mnie po lekturze Duszana, powieści dla młodych czytelników debiutującej pisarki Antoniny Todorović, której na kilkudziesięciu stronach udało się uchwycić magię dzieciństwa w stylu unplugged. Mojego dzieciństwa.

WAKACJE NA KOŃCU ŚWIATA

Duszan i jego młodszy brat Janko mają spędzić wakacje u babci na wsi. Stara, pachnąca ziołami leśniczówka na końcu świata początkowo wprawia chłopców w zdziwienie: nie potrafią sobie znaleźć miejsca w domu opanowanym przez zwierzęta, w dodatku czują się niepewnie pod opieką babci, na której temat rodzice do tej pory tajemniczo milczeli. W pobliżu nie ma żadnych innych dzieci ani atrakcji, a wakacje dopiero się rozpoczęły. Czy można trafić gorzej? Wkrótce okazuje się, że babcia rozumie język zwierząt, zawsze znajduje czas na rozmowę z wnukami i nie namawia do jedzenia, kiedy nie ma się na to ochoty. Wakacje w głuszy nabierają jeszcze więcej smaku, kiedy chłopcy własnoręcznie budują szałas z drewna, słomy i gliny, ujeżdżają osiołka i odnajdują krystalicznie czyste jezioro, które wspaniale chłodzi w gorące dni. Czy można trafić lepiej? Wakacyjną sielankę przerywa jednak wypadek, który staje się punktem zwrotnym w relacjach braci, a także rodziców i babci.

DWA ŚWIATY

Autorka przez kilkadziesiąt stron powieści konsekwentnie buduje opozycję między miastem a wsią oraz między rodzicami a babcią. Po jednej stronie stawia anonimowość i samotność wielkiego miasta, wszechogarniający brak czasu oraz zorganizowaną przestrzeń uregulowaną mnóstwem zasad, których nieprzestrzeganie wiąże się z przykrymi konsekwencjami, i przeciwstawia ją chaotycznemu domkowi babci w środku lasu, gdzie kury zakładają gniazda w garnkach, złote rybki pływają w zlewie, a każdy kąt emanuje dobrą energią jego właścicielki.

Rodzice chłopców trzymają ich pod kloszem i stawiają dużo wymagań, sami dając w zamian bardzo niewiele – nie mają czasu na rozmowy, skrywają przed synami rodzinne tajemnice, są zbyt poważni i zbyt zajęci pracą, żeby się z nimi bawić. Natomiast babcia słucha chłopców, nie ogranicza ich swobody nakazami i zakazami. Z przerażeniem obserwuje, że Duszan i Janko są lękliwi i nie wykazują inicjatywy, dlatego krok po kroku pomaga im odbudowywać, czy raczej budować poczucie własnej wartości i sprawczości. Dopiero w starej leśniczówce bracia zaczynają odkrywać, co to znaczy być sobą, a nie jedynie ślepo wypełniać kolejne punkty misji „życie”, którą rodzice rozpisali szczegółowo na najbliższych dziesięć lat.

NIEZWYKŁA MOC LATA

Z wakacji u babci chłopcy wracają bogatsi nie tylko o odciski na rękach, siniaki na nogach i złotą opaleniznę, ale przede wszystkim bardziej otwarci, odważniejsi i świadomi, że mogą i potrafią zmieniać świat wedle własnych upodobań. Duszan wykazał się niezwykłą odwagą, uświadomił sobie, jak wiele łączy go z bratem, odnalazł swoje marzenie, odkrył też w sobie niezwykły talent artystyczny i przestał bać się porażki. Wystarczyło jedno lato, by zahukane pisklaki rozwinęły skrzydła i nauczyły się latać. Ale zmiany dotknęły nie tylko chłopców: babcia na nowo poczuła się szczęśliwa i potrzebna, a dzięki chłopcom przypomniała sobie własne dziecięce lata, pan Śmiejko, który od lat żył na obrzeżach społeczeństwa, wychylił się ze swojej samotni i odnalazł radość życia, a matka Duszana i Janka zaczęła odbudowywać swoje relacje z mamą.

WSPÓŁCZESNA BAŚŃ

Pełny tytuł książki Antoniny Todorović brzmi Duszan. Przygody prawie prawdziwe. Choć autorka dość mocno osadziła swoją opowieść w realiach, nad kartami książki unosi się baśniowa atmosfera. Chłopcy spędzają wakacje w leśniczówce, korzystając z uroków lasu, wody i słońca, ale z czasem w ich zabawy zaczyna się wkradać pierwiastek magiczny. Tajemnicza wypowiedź babci skierowana do Duszana: „musisz najpierw oswoić wilka, odnaleźć marzenia, wskoczyć w ogień, zgubić się i znaleźć”, początkowo wywołuje w chłopcu niedowierzanie i konsternację, jednak z czasem staje się oczywiste, że babcia przewidziała rozwój wakacyjnych wydarzeń. Jej słowa zapoczątkowały serię niezwykłych wydarzeń, dzięki którym chłopcy nie tylko spotkali mówiące zwierzęta, ale również odnaleźli portal do równoległego świata marzeń i fantazji.

ILUSTRACJE Z DUSZĄ

Dorota Wojciechowska to współczesna polska ilustratorka o bardzo charakterystycznej kresce. Jej znakiem rozpoznawczym są pyzate twarze z wyraźnie zaznaczonymi policzkami oraz miękko układające się pukle włosów – zupełnie jak aniołki Rafaela z barokowych obrazów, chociaż – jak podkreśla w rozmowie z „Dżinem z tomikiem” – nie stylizuje rysunku na konkretną epokę. Inspirację czerpie z Tove Jansson, a w ostatnim czasie pozostaje pod dużym wrażeniem komiksów Karola Kalinowskiego (twórcyŁaumy czy Kościska). Dorota Wojciechowska tworzy swoje ilustracje techniką mieszaną: rysuje tuszem, a następnie składa wszystko w programie.

Ilustratorka wychowała się w jednym domu z babcią, mieszkała pod lasem, co w jakiś sposób znalazło odzwierciedlenie w jej twórczości. Praca nad Duszanem była dla niej wielką przyjemnością, bo momentami miała wrażenie, że ilustruje wspomnienia z własnego dzieciństwa. Gama kolorystyczna w Duszanie jest mocno zawężona, co wynika z faktu, że rysunek jest bardzo szczegółowy i dominujący w ilustracji; poza tym niewielka liczba barw pomaga nadać książce jednolity klimat. Żółć, zieleń i błękit w zupełności wystarczyły, by namalować zarówno słońce, las i jezioro, jak i postać babci, człowieka z lasu czy… złote rybki.

Dorota Wojciechowska przeniosła elementy graficzne również na strony z tekstem, spójne z klimatem ilustracji, ale na tyle delikatne, aby nie rozpraszały uwagi młodego czytelnika. Pomysł z dębowym ornamentem, który mnie przywodzi na myśl ozdobniki z pamiętników, zaczerpnęła – jak sama zdradza – ze starych zbiorów baśni z dzieciństwa. Trudno o lepszą inspirację, tym bardziej, że Duszan jest piękną współczesną baśnią.

http://dzinztomikiem.pl/ksiazka-z-kapsuly-czasu-duszan-przygody-prawie-prawdziwe-antonina-todorovic-wywiad-z-autorka-i-zdjecia-z-biurka-ilustratorki/